(door Benno Roozen)

16.02.2012 – We zijn de eerste om toe te geven dat het een eersteklas trivia is, maar daarom vinden wij het juist leuk: van welke plaat of opname komt het geluid van de stoomfluit en stoomtrein in de oude tune van Klaas Vaak (Tom Mulder)? Die vraag hield ons al jarenlang bezig. Bij het schrijven van Het Tunesboek was het er niet van gekomen om die vraag te beantwoorden. Nu moest het er maar eens van komen. De tune stond immers aan de basis van mijn levenslange zoektocht naar radiotunes en hun herkomst (zie de hoes van de CD 18 Fameuze radiotunes).

Oudejaarsdag 2011 was de perfecte dag om de vraag te stellen aan de eerste die het moet kunnen weten: Tom Mulder zelf. Een simpele mail aan Tom leverde nog dezelfde dag een eerste deel van het antwoord op.

“Ik vond Scarlett O’hara erg leuk net zoals stoomlocs, die ik in de 60’s fanatiek in Duitsland fotografeerde. Ik heb zelfs nog korte tijd bij de DB gewerkt. Ik had toen ook een lp met stoomlocomotiefgeluiden. Eén van de tracks heb ik voor de tune gebruikt. Scarlett O’hara ontstond, in 1963, omdat we dat regelmatig draaiden tijdens een vriendenclubje. Thuis bij Gerard Ooms. Later buschauffeur bij het GVB in Amsterdam. (Zijn ouders runden een treinen- en speelgoedwinkel op de Nieuwendijk in Amsterdam.) Het was een verzamelelpee met verschillende opnamen. Zowel uit Duitsland als uit Engeland. Natuurlijk heb ik de Duitse opname gebruikt. De hoes van de lp was blauwig. Alles bij elkaar waren het ongeveer acht tracks. Mijn herinneringen aan de hoes zijn, dat deze blauw/grijs van kleur was. De beeltenis was dacht ik een schilderij en het onderwerp was een Engelse lok met veel rook en stoom. Nou, dan moet dat lukken……….. Ik heb de lp ooit in een Londense winkel gekocht.” Schrijft Tom Mulder.

Mooi: het was dus in ieder geval geen eigen opname van Tom, en dus bestond de kans dat we de elpee gewoon zouden kunnen traceren. Dat werd dus zoeken op internet naar een elpee met stoomlocomotiefgeluiden, ongeveer 8 tracks (bleken er 6 te zijn), met de beeltenis van een schilderij en het onderwerp was een Engelse lok met veel rook en stoom. En eigenlijk kwamen we toen vrij snel op de driedelige serie The World of steam. Kijk maar naar de hoes van deel 1.

En toen kwam de hamvraag aan Tom; is het deze elpee?

“Ik heb sterk het gevoel, dat je de juiste lp hebt getraceerd!”

Bingo!! De herkomst van de stoomtrein is achterhaald. The world of steam deel 1, uitgekomen in 1970 op het label Argo met als code SPA103. De opnamen zijn gemaakt op een middag in augustus 1959 ten zuiden van Bromsgrove, in Groot-Britannië, op het traject Bristol-Bradford. De hoofdlocomotief is de 42922, deze maakt met zijn stoomfluit de schelle uithaal in de opname. De andere twee zijn duwlocomotieven: 47276 en 47308. De opnamen op de plaat zijn gemaakt door Peter Handford. En ja hoor, we herkennen de tune (Veronica versie) met de stoomfluit en de treingeluiden van de Tom Mulder / Klaas Vaak. Er zijn van de tune met stoomfluit twee versies gemaakt: één in de Veronica periode in 1970 en één nieuwe versie in de TROS-periode,  gemaakt in 1973 door NOS-technicus Jan de Jong.

Dit staat er op de hoes over de opnamen:

Ten zuiden van Bromsgrove, op een middag in augustus in 1959, wacht een passagierstrein op het traject Bristol-Bradford om te kunnen vertrekken. Twee duwlocomotieven, de nummers 47276 en 47308, zijn net aan de achterkant van de trein aangekoppeld. Eén van deze twee geeft een reeks van fluitjes. Aan het hoofd van de trein geeft locomotief nr. 42922 het antwoord, wat opnieuw wordt beantwoord door een ander kort fluitsignaal van een van de duwlocs. Dan gaat de 42922 rijden, de trein wordt voortgestuwd door de twee duwlocomotieven, passeert en gaat naar Bromsgrove Station. De duwlocs krijgen bergop de vaart erin,de trein rijdt onder een viaduct en gaat verder richting Blackwell. Daar laten de twee duwlocomotieven zich terugvallen en wachten op een gelegenheid om weer terug naar Bromsgrove te gaan. Locomotief details: Nos. 47276 en 47308: ex L.M.S., ‘3.F’ class ‘Jinty’ 0-6-0 tanks. De trein in deze unieke opname bestaat dus uit drie locomotieven (1 trekloc en twee duwlocs) en een aantal wagons.

De gegevens van de trekloc: Merk: LMS. Nummer:42922. Categorie: stoom. Klasse:Hughes/Fowler Crab 2-6-0. Kleur: zwart. Ontwerp: Hughes/Fowler. Bouwjaar: ongeveer 1950. Bijnaam: Crab. Datum foto: 01-01-1958 (?). Ingezet: regio East Midlands, United Kingdom. Foto genomen: Totley, Sheffield, United Kingdom. Stijl: Front 3/4. Dit is DE trein die het zo typisch hoge fluitsignaal gaf in de tune van Klaas Vaak.

“Stoomtreingeluiden. Zij zijn voor mij bijna net zo belangrijk geweest als de radio”, schrijft Tom Mulder verder. “Ik heb vanaf 1965 zo’n fantastische stoomtijd gehad, toen ik zeer regelmatig naar Osnabrück en verder reed. Wel om de week! Of met de trein of met de auto. Ik had altijd een portable bij me om te horen of Radio London ook doorkwam. En dat lukte meestal.”

En wie denkt dat de keuze van Tom Mulder / Klaas Vaak voor een stoomtrein toevallig was? “De stoomtrein was niet zomaar een stoomtrein in een radioprogramma…”, schrijft Tom. “… maar de erfenis van een hobby waar ik heel serieus mee bezig was en ben. Vóór de DB-stoom was ik al een serieuze tramfreak. Op 6-4-1956 had ik een zeer ernstig tramongeluk, waardoor ik in het ziekenhuis belandde. Het is goed afgelopen, ook voor de trambestuurder, die voor mijn ogen werd weggeslagen door een vrachtwagen. Het was de schuld van de trambestuurder. Ik doe verder nog mee aan een internetsite over Amsterdamse trams. www.amsterdamsetrams.nl  is de naam, waar inmiddels duizenden mensen naar kijken. Als je verder zou zoeken in het fotoarchief van de gemeente Amsterdam kom je de foto tegen van de tramellende in 1956. Het ernstige ongeluk vond plaats op het Marnixplein.”

En zo komen er toch een hoop mooie verhaallijnen samen. Tom Mulder, trams, treinen, en tunes.

De 47276, 1 van de 2 duwtreinen uit de opname, komt aan in Combwich. Foto: Chris Nevard, Guildford, Surrey, UK

Er zijn DRIE elpees The World of steam, volumes 1, 2, en – je raadt het al – 3, allemaal uitgekomen op het label Argo.

SPA 103 THE WORLD OF STEAM VOL 1

Steam locomotives at work on railways in Britain, at Templecombe, on the Paddington-Birmingham line, at Bromsgrove, on the Waverley route and at Shap Summit. On railways abroad, in Spain, Germany and Turkey.

SPA 211 THE WORLD OF STEAM VOL 2

Steam locomotives at work on railways in Britain, at Basingstoke, near Montrose and at Blea Moor. On railways abroad, in Romania, Yugoslavia, France and Germany.

SPA 337 THE WORLD OF STEAM VOL 3

Steam Traction Engines and a Fairground Roundabout Organ, of the Victorian era. On board a Paddle Steamer in Switzerland. Steam locomotives on railways in Italy, Germany and England.

De tekening op de hoes van THE WORLD OF STEAM VOL 1 is van ene George Heiron en toont een uit het zuiden komende trein rijdend op de Lickey Incline bij zijn aankomt in Blackwell.

In 1972 vroeg lezer Jan Horstman uit Rheden zich af: waar komen de stoomtreingeluiden vandaan? De redactie van het Veronicablad antwoordde – waarschijnlijk zonder het precies te weten – dat die uit het geluidenarchief van Klaas Vaak zelf komen. De precieze herkomst was daarmee echter niet duidelijk. Nu wel.

Het traject waar de trein reed toen de geluidsopnamen gemaakt werden: Blackwell, midden Engeland. Op de top van de Lickey Incline. Beneden ligt Bromsgrove, in de verte Malverns. Het geluid van de tune in beeld gevangen. Foto Richard Dunn.

Lees je dit? Dan heb je het einde van deze freak pagina bereikt. En ben je – net als wij – een échte fan. Daarom trakteren wij jou hier op twee UNIEKE items. De tune van Klaas Vaak (TROS variant) in een STEREO Genootschap remake versie. En de opname van de STOOMFLUIT rechtstreeks van de elpee, ontdaan van klikken en tikken. Niemand vertellen…. Veel plezier ermee!

O ja, wij als Genootschap radiojingles en -tunes / Jingleweb hebben vandaag – 16 februari 2012 – een kadootje afgeleverd bij Tom Mulder thuis: de stoomtrein op CD. Tom: gefeliciteerd en nog vele gezonde jaren.